Tag: religia

„Wątki postsekularne w późnych tekstach Andrzeja Kijowskiego” – artykuł w kwartalniku „Ethos”

W najnowszym numerze lubelskiego kwartalnika Instytutu Jana Pawła II „Ethos” (rok 35 2022 nr 2 [138]) można przeczytać mój esej Literatura jako teologia naturalna? Wątki postsekularne w późnych tekstach Andrzeja Kijowskiego.

Na ogół uważa się, że myślenie katolickie i postsekularne wykluczają się; uprzedzenie to dotyczy zarówno strony konserwatywno-religijnej, jak i „ponowoczesnej”, pozornie w ogóle niezainteresowanej utrzymywaniem jakichkolwiek ortodoksji. Stwierdzenie o wzajemnym wykluczaniu się nie jest jednak prawdziwe – można przecież wykorzystywać narzędzia wypracowane w ramach refleksji postsekularnej, pozostając intelektualistą w pełni katolickim; więcej, mogą one pomóc w naświetleniu ukrytych czy nie dość zaakcentowanych aspektów wiary. Także chrześcijańska prawomyślność jest nieco bardziej pojemna niż sądzą jej krytycy.

Okazuje się ponadto, że był w Polsce pisarz, który poszukiwał podobnych rozwiązań we własnym zakresie i to na długo przed popularnością postsekularyzmu sensu stricto. Zmarł niestety zbyt wcześnie, aby poważnie wpłynąć na kształt współczesnej konserwatywnej krytyki literackiej. Czytano go, podziwiano, ale chyba nie do końca rozumiano.

W ramach niewielkiej serii transkrypcji tekstów źródłowych oraz własnych publikacji od trzech lat przypominam tu i ówdzie postać Andrzeja Kijowskiego – autora samodzielnego, drapieżnie inteligentnego, ale przede wszystkim nie zadowalającego się utartymi sposobami myślenia, szukającego nowych dróg. Zmarły w latach 1980. krytyk nie został może do końca zapomniany, jest jednak autorem przywoływanym okolicznościowo i głównie w niekontrowersyjnych kontekstach – jako opozycjonista, patron środowisk konserwatywnych, jako człowiek (ostatecznie) nawrócony. A przecież to, co niekontrowersyjne, na ogół nie jest również ciekawe. Tymczasem Kijowski bez wątpienia był ciekawy; wystarczy czytać go, nie kierując się żadnymi towarzyskimi uprzedzeniami i żadną środowiskową „przedwiedzą”.

Wspomniana samodzielność krytyka, przejawiająca się na każdym etapie rozwoju, jest uderzająca; Kijowski wolał, zdaje się, błądzić samodzielnie niż zbyt szybko zapisać się do jakiegoś pozornie atrakcyjnego klubu. Taką chyba miał naturę. Może to z powodu tej jego samodzielności po jednym ze swoich spotkań autorskich usłyszałam: „Zajmuje się pani Kijowskim? Poważnie? Ale dlaczego akurat nim? Przecież go w tych wszystkich redakcjach naprawdę nie znoszono”. Prawdę mówiąc, urodziłam się zbyt późno, żeby to pamiętać – może dlatego okazał się dla mnie autorem tak inspirującym.

Ciekawych zapraszam do lektury artykułu. Jest owocem niełatwych, pandemicznych badań źródłowych.

STRESZCZENIE ARTYKUŁU:

Pod koniec życia Andrzej Kijowski, krytyk literacki i pisarz, powrócił do praktykowania wiary katolickiej. Dociekliwość neofity połączona z dogłębnym rozumieniem fenomenu twórczości literackiej pozwoliła mu na stworzenie oryginalnej teorii dotyczącej związku pomiędzy literaturą a religią. Podejście polskiego krytyka było częściowo zbieżne z postsekularnymi teoriami formułowanymi o wiele później przez Charlesa Taylora czy Garhama Warda. Kijowski wypracował jednak swoje stanowisko samodzielnie, opierając się na tekstach Józefa Tischnera, Christophera Dawsona i innych. Autorka artykułu analizuje eseje Kijowskiego zamieszczone w zbiorze Tropy (1986), publikowane oraz niepublikowane fragmenty jego dziennika z lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku, a także notatki z tego okresu, rekonstruując zapomniany nurt polskiej krytyki literackiej. Celem artykułu jest wykazanie, że punkt widzenia Kijowskiego różnił się od sakrologii literackiej – autor Tropów pod wieloma względami antycypował późniejsze teorie postsekularne, pozostając przy tym myślicielem ortodoksyjnie katolickim.

Przygotowanie tego artykułu zostało sfinansowane ze środków z grantu Narodowego Centrum Nauki (nr umowy UMO-2018/31/B/HS1/02050) przeznaczonych na realizację projektu badawczego „Między sekularyzacją a reformą. Racjonalizm religijny końca XVII wieku i epoki Oświecenia” w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Więcej pod adresem: http://www.ethos.lublin.pl/index.php?mod=products&pid=100902

Moje pozostałe publikacje związane z Andrzejem Kijowskim: